PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK

Yaşamda birçok olumsuz olay ve durumlarla karşılaşabiliriz; sevdiğimiz insanları kaybetmek, doğal afetler yaşamak, terörden etkilenmek, bir yerden bir yere göç etmek ya da göç etmek zorunda kalmak, ilişkilerimizde problemler yaşamak, kaza geçirmek ve şu anda tüm dünyanın yaşadığı gibi salgın hastalıklar. Yaşamla bütün olan bu zor olayları engelleyemediğimiz de ortadadır. Engelleyemediğimiz bu olumsuz durumların hayatımızı az ya da çok, bir şekilde etkilediği de bir diğer kaçınılmaz gerçek. Kimimiz bu zorluklarla karşılaştığımızda daha çabuk atlatırken kimimiz daha zor atlatmakta ve bazılarımız için de atlatma sürecinde destek alınması gerekmektedir. İşte bu olumsuz yaşantıların karşısında herkesin farklı davranış ve tutum sergilemesi kişilerin psikolojik sağlamlığı ile ilgilidir.

Duygusal dayanıklık, yılmazlık olarak da ifade edilen psikolojik sağlamlık kısaca zor koşullarla karşılaşıldığında kişinin bu olumsuz koşulların üstesinden gelebilme ve uyum sağlayabilme becerisidir. Bireyin doğuştan edindiği ya da öğrenmiş olduğu baş etme becerileriyle yaşadığı zorlukları psikolojik rahatsızlık boyutuna taşımadan atlatması, hızla iyileşme yollarını araması ve yeni sürece uyum sağlaması psikolojik sağlamlığı ile ilgilidir.

Gözlerini kaybetmesine rağmen, Âşık Veysel'i bağlamasıyla dost eden ve sayısız eserler üretmeye teşvik eden psikolojik sağlamlığı ile ilgilidir. Ya da 17 Ağustos 1999 depreminde enkaz altından kurtulan, depremle adı anılan İzmit'in adını rekorlarla birlikte anmaya niyet eden Ufuk Koçak'ın, 2014'te dünya dalış rekortmenliğine ulaştıran özelliği psikolojik sağlamlığına işaret etmektedir. Kitapları milyonlarca okunmuş, filmleri sayısız izlenmiş Harry Potter ise giderek artan şiddetli zorluklarla hayatı boyunca karşılaşmış, elde ettiği her başarıyı unutmadan iyi ve kötü mücadelesinde iyilerin yanında kalıp psikolojik sağlamlığını göstermiştir. Zaten kitabı yazan J. K. Rowling bir çocuğuyla tek başına parasız kalmış bir kadınken kitapları yazarak şu an dünyanın sayılı zenginleri arasına girmiştir. O zor noktada pes etmeyerek şu an iyi bir yaşama kavuşmuştur. Hz. Yusuf'un hikâyesi yaşadığı travmalardan sonra, babasından ayrı düşmesi, kardeşleri tarafından haksızlığa uğraması, kuyuya atılması, iftiraya uğraması, zindana düşmesi, sergilediği davranışlarla bu zorluklarının üstesinden gelmesini anlatmaktadır. Yani bize rehber olacak kitabımız Kuran-ı Kerim'de de Hz Yusuf kıssası ve daha birçok kıssa ile psikolojik sağlamlık gösterilmektedir; hayatta zorluklar, sorunlar olur ve insanoğlu belli becerilerle onların üstesinden gelir.

Peki, psikolojik sağlamlığımızı nasıl artırırız? İki yıla yaklaşan salgın süreci gibi zor olaylarla baş edebilmek için neler yapmalıyız? Bu sorulara araştırmacılar, her bireyin kullandığı baş etme becerilerinin farklı olduğunu söylemekle birlikte bazı temel noktaların da var olduğunu belirterek cevap vermişlerdir. Çalışmalar bu temel kısımları şu başlıklar altında toplamıştır;

Olumlu ve güçlü yönlerinizin farkına varın. İyi ve güçlü yönlerinizi aramak ve fark etmek değişimin ilk adımıdır. Olumsuz düşünceler sizi daha da zor durumlara sürükleyecektir. Bunun yerine olumlu ve iyi noktaları görmek sizi iyi olmaya doğru götürecektir. Örneğin; sınıfta tahtada konuşamayan, soru soramayan ya da kekemelik problemi yaşayan bir öğrenci güzel ve iyi yazılar yazdığını gözlemler ve fark ederse yaşadığı bu zor durumun üstesinden gelmek için çaba da sarf etmeye başlayacaktır. Salgın sürecinde evlerde daha çok zaman geçirmeye başlamış olarak aile üyelerimizi daha yakından tanıyabileceğimizi fark etmek ve onlarla daha çok olumlu paylaşım yapmak salgını atlatırken bizlere olumlu yaşantılar sunup psikolojik sağlamlığımızı artıracaktır.

Hayatın siyah ya da beyaz olmadığını bilin. Yaşamda olumlu ve olumsuz her olay bir aradadır ve bütündür. Mutlak doğrular var diyerek yola çıkmak endişe ve stresi de beraberinde getirir. 32 yaşındaki birinin anne ve babasına yalan söylemesiyle 12 yaşındaki birinin anne ve babasına yalan söylemesi aynı değildir. Her ikisi de yanlış davranış olmasına rağmen verilecek tepkiler farklı olmalı, esnek bakış açısıyla hangi durumlarda ve niçin yalan söylendiği öğrenilip çözüme gidilmelidir. Katı kurallardan uzaklaşmak, olayları bütüncül değerlendirerek hareket etmek zor olaylarla baş etmemizi kolaylaştıracaktır.

Özbakıma yönelik beceriler psikolojik sağlamlığı güçlendirmektedir. Düzenli yaşam, 6-8 saatlik uyku, dengeli beslenme, egzersiz yapmak vb. psikolojik sağlamlık için olumlu katkılar sunmaktadır. Uzaktan eğitimde bu hareketliliği çoğumuz kaybetsek de artık yeniden normale dönmeye başlamışken günlük yaşantımıza öz bakım konusunu öncelikle eklemeliyiz. Özellikle ergenlik döneminde hijyen konusu ayrı önem kazanıyorken öz bakım ihmale gelmemelidir.

Zor zamanlarınızda size neyin iyi geldiğini bulmaya çalışın. En son yaşadığınız zorlukla nasıl baş ettiğinizi düşünün. "Keşke olmasaydı..." vb gibi cümlelerden ziyade somut ve olumlu adımlarınızı fark edin. Ailenizle tartıştığınızda ailenizle duygularınızı paylaşmak size çözüm yolu sunmuşsa bunu devam ettirin. Ya da bir sorun yaşadığınızda yakın arkadaşlarınızla paylaşmak iyi gelmişse bunu güvendiğiniz arkadaşlarınızla yapmaya devam edin. Ya da endişeli bir anınızda mutfağa gidip bir şeyler hazırlamak size iyi geliyorsa zor anlarınızda kriz anını yatıştırmak için bu becerinizi kullanın. Kısaca herkesin zorluktan çıkışına yardım eden bir şey mutlaka vardır; kendinizi dinleyin, o "şeyi" bulmaya çalışın ve uygulamak için çaba gösterin.

Size iyi gelecek günlük rutinleriniz olsun. Hayatınızda daimi olan bir şey varsa bunu yapmaya devam edin. Örneğin; bu salgın döneminde okul, öğrenciler için bir rutindir. O zaman uzaktan da olsa yüz yüze de olsa okul kavramını, dersleri, öğretmenleri hayatınızda tutun ve ne olursa olsun çalışmalara katılın. Bu size iyimser bir bakış açısı kazandıracak ve aslında değişimler de olsa yeniden normale döndüğümüzün farkına varıp en az zararla atlatmanızı sağlayacaktır. Kitap okumak, belli günlerde ailecek film seyretmek, imkânlar ölçüsünde bisiklete binmek vs gibi durumlar da rutine bindirilebilecek ve psikolojik sağlamlığı artıracak etkinliklerdir.

Sosyal ilişkilerinizi güçlü tutun. Sosyal ilişkiler psikolojik sağlamlığı artırmak için her zaman en iyi destekçidir. Ailenizle, arkadaşlarınızla duygularınızı kaygılarınızı açık ve samimi şekilde ifade etmekten kaçınmayın. Özellikle Covid-19 salgını nedeniyle yaşanan sosyal mesafenin uygulandığı bu günlerde  mekânsal olarak bir arada olamasak da veya kısıtlanmış şekilde hareket ediyor olsak da ilişkilerimizi sesli, yazılı ya da görüntülü olarak da sürdürmeye devam edelim.

Umut psikolojik sağlamlık için de çok önemlidir. Endişe, stres ya da kaygılarınızla baş başa kaldığınızda zorlukların, olumsuz durumların yakında biteceğini düşünün ve umut edin. Tarihte yaşadığımız süreçlerle alakalı ya da çevremizde benzer olumsuz şeylerle alakalı yaşanmışlıkları olan insanları düşünerek onların da eninde sonunda bu durumları atlattıklarını fark edin ve bizler için de aynısı olacağının fark edin. Bu fark edişle beraber gelen umut duygusunu sahiplenin. Umut bizleri değişim için harekete geçirecek önemli bir itici güçtür.

Bazen çabalarımıza rağmen hala olumsuzluklar yaşanabilir, kaygı ve stresle baş etmekte zorlanabilir ve üstesinden gelemediğimizi düşünebiliriz. Bu durumlarda ise ebeveynler olarak uzman desteği almak, öğrenci olarak da okuldaki psikolojik danışmana ya da dışarıdan uzmana başvurmak gerekir.

Ailecek izleyebileceğiniz, psikolojik sağlamlık konusuna atıflar olan bir film önerisiyle yazımızı noktalayalım. Belirlediğiniz bir günde, patlamış mısırınızı da alarak ailecek Umudunu Kaybetme (The Pursuit of Happyness) filmini izleyebilirsiniz. Şimdiden iyi seyirler.

Zeynep Hülya KONYALI

Psikolojik Danışman

Aile Danışmanı